Ochrona pokrzywdzonego i świadka w procesie karnym

Sytuacja pokrzywdzonych i świadków w sprawach karnych zmienia się na lepsze dzięki przepisom, które weszły w życie 8 kwietnia br. Nowa ustawa określiła zasady stosowania środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka oraz, co równie ważne, dla osób im najbliższych. Uprawnienia te odnoszą się do sytuacji, gdy w związku z toczącą się sprawą karną istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia tych osób.

Dla kogo pomoc?

Wprowadzone przepisy dotyczą uprawnień pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych. Osobą najbliższą jest wyłącznie ta, o której mowa w art. 115 § 11 Kodeksu karnego (a zatem nie każda osoba bliska). Do objęcia specjalną pomocą konieczne jest wystąpienie stanu zagrożenia życia lub zdrowia. Przy ocenie stopnia zagrożenia bierze się pod uwagę właściwości i warunki osobiste wspomnianych osób, ich związek ze sprawcą, rodzaj, sposób i okoliczności popełnienia czynu oraz motywację sprawcy. Tym samym nie każdy pokrzywdzony, świadek, osoba najbliższa będzie mógł skorzystać z nowych rozwiązań, nawet jeśli subiektywnie będzie odczuwać stan zagrożenia. Konieczne będzie bowiem zweryfikowanie tego rodzaju obaw i odniesienie ich do realnych (obiektywnych) okoliczności.

Środki ochrony

Ochrony udziela komendant wojewódzki Policji, w którego okręgu mają miejsce pobytu osoby chronione. Do środków ochrony i pomocy zalicza się:

1) ochronę na czas czynności procesowej,

2) ochronę osobistą,

3) pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu.

Ochrona na czas czynności procesowej może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej. Stosuje się ją w razie wystąpienia zagrożenia zdrowia lub życia osoby chronionej.

Z kolei ochrona osobista może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, w sprawach najpoważniejszych, tj. których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego (a w drodze wyjątku także w innych szczególnie uzasadnionych sytuacjach). Pomoc ta może polegać w szczególności na stałej bądź czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej, czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa czy też wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się.

Natomiast pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, a inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające. Podobnie jak w przypadku ochrony osobistej środki te stosuje się w sprawach najpoważniejszych, z tym samym wyjątkiem. Tego rodzaju pomoc polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających osobie chronionej pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe, m.in. poprzez udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, pomoc w wynajęciu mieszkania czy też pomoc w przeprowadzce. Co więcej, jeśli taka osoba nie posiada źródeł utrzymania ani nie może podjąć pracy z powodu zagrożenia dla życia lub zdrowia, można udzielić jej również pomocy finansowej. Może być ona przeznaczona m.in. na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych czy też pokrycie całości lub części kosztów tymczasowego lokalu mieszkalnego. Wysokość pomocy finansowej określa się biorąc pod uwagę zakres i charakter udzielanych środków pomocy i ochrony oraz dotychczasowe wynagrodzenie osoby chronionej. Nie może ona przekraczać miesięcznie kwoty 3,5 tys. zł oraz 2 tys. zł dla osoby małoletniej.

Warto nadmienić, że istnieje również możliwość uzyskania pomocy psychologicznej w sytuacji zagrożenia dla zdrowia psychicznego osób chronionych, o czym właściwy organ powinien poinformować.

Szczególna ochrona dla pokrzywdzonego i świadka przysługuje tylko w związku z realnym zagrożeniem zdrowia lub życia tych osób.

Komendant Policji, po wysłuchaniu osoby chronionej, może zmieniać zastosowane środki ochrony i pomocy, w tym wysokość pomocy finansowej, odpowiednio do okoliczności. Ma on również obowiązek wyznaczyć jednostkę Policji właściwą do działania w sprawie osoby chronionej.

Rozwiązania przewidziane w omawianych przepisach stosuje się na czas oznaczony. Jest on wskazany w zarządzeniu wydanym przez komendanta Policji. Jeżeli jednak okoliczności uzasadniające udzielenie środka ochrony i pomocy nadal będą aktualne, komendant, na wniosek osoby chronionej albo na wniosek właściwego organu, może za zgodą osoby chronionej wydać zarządzenie o udzieleniu środków ochrony i pomocy na dalszy czas oznaczony.

Gdzie zwrócić się z wnioskiem?

Ochrony i pomocy udziela właściwy komendant Policji przede wszystkim na pisemny wniosek pokrzywdzonego lub świadka. Należy go złożyć za pośrednictwem organu prowadzącego właściwe czynności, który też może przedstawić pisemną opinię w przedmiocie wniosku. Pomoc może zostać również udzielona na wniosek powyższego organu, złożony za zgodą pokrzywdzonego lub świadka. W piśmie należy wskazać okoliczności uzasadniające ich udzielenie. Rozpatrzenie wniosku musi nastąpić w terminie nie dłuższym niż 14 dni. Zarządzenie o udzieleniu środka ochrony i pomocy podlega natychmiastowemu wykonaniu. O decyzji niezwłocznie informuje się osobę chronioną, której dotyczy zarządzenie, oraz właściwy organ.

Osoba, której odmówiono udzielenia ochrony i pomocy ma prawo wnieść wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jednak jeżeli nie ujawniły się nowe okoliczności, ponowny wniosek o udzielenie nie podlega rozpatrzeniu.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.11.2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015 r. poz. 21)