"Wadliwy świadek" testamentu ustnego

Ojciec na łożu śmierci wyraził ustnie w obecności kilku świadków swoją ostatnią wolę. Wskazał, kto z nas i w jakiej części dziedziczy spadek po nim, uczynił również zapis kwoty 20 tys. zł na rzecz swojego wnuka. Czy to prawda, że taki testament może być podważony, ponieważ niektóre osoby nie mogły pełnić roli świadka testamentu ustnego?

TAK. Testament ustny to jeden z testamentów szczególnych, który może zostać "sporządzony" w wyjątkowych sytuacjach (np. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy), po spełnieniu określonych warunków. Jednym z najistotniejszych jest obecność przy wyrażaniu takiego testamentu co najmniej trzech świadków. Należy jednak mieć na uwadze, że niektóre osoby nie mogą pełnić wspomnianej funkcji bądź w żadnym przypadku, bądź tylko w odniesieniu do konkretnego testamentu ustnego - wyróżnia się bezwzględną i względną niezdolność do bycia świadkiem testamentu. W myśl przepisów, w żadnym wypadku świadkiem testamentu nie może być m.in. osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, osoba niewidoma, głucha lub niema, osoba która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament czy skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Tak określa art. 956 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360).

Z kolei względna niezdolność do bycia świadkiem testamentu polega na tym, że nie może pełnić tej funkcji osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Co więcej, nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Zakaz ten wynika z tego, że wspomniane osoby mogą być podatne na brak obiektywizmu z uwagi na to, że same są zainteresowane w utrzymaniu określonej treści testamentu. Jeżeli świadkiem była jedna z takich osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia (a zatem nie cały testament). Niemniej gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez tego nieważnego postanowienia spadkodawca w ogóle nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Oczywiście gdyby oprócz osób, które otrzymały jakieś korzyści we wspomnianym testamencie, również inne osoby były obecne przy wyrażaniu w ten sposób ostatniej woli, to one mogą być wyznaczone na świadków testamentu (o ile spełniają określone wymogi). Zatem niezdolność do bycia świadkiem nie oznacza zakazu faktycznej obecności przy wyrażaniu ostatniej woli przez testatora, ale prawnego występowania w tej roli. Trzeba bowiem pamiętać, że testament ustny musi być później pisemnie potwierdzony m.in. właśnie przez prawnych świadków.